Bibliotheken zijn voor mij een schathuis voor oude bronnen. Het leukste is het scharrelen op een boekenplank en dan plotseling een boek tegen komen waar je iets mee hebt. Zo stuitte ik in de bibliotheek op een boek over Huis Schelluinderberg. Het bleek zo n pareltje te zijn dat je weer wijst op het belang van fysieke bibliotheken in deze steeds meer op digitale informatie gerichte maatschappij.
Huis Schelluinderberg is een deel van het decor van mijn familiegeschiedenis. Mijn overgrootvader was dominee C.H Kuipéri die van 1891 tot 1921 in Schelluinen (bij Gorinchem) werkte. Het huis Schelluinderberg fungeerde als pastorie. Het boek gaat voor een groot deel over de geschiedenis van het huis, vooral het architectuurhistorische belang van het huis wordt belicht. Het is namelijk een bakstenen huis met renaissance ornamenten waarvan de oudste bouwdelen stammen uit 1545. In diverse bouwfasen (1565, 1768, 1844 en 1922) werd het uitgebreid tot wat het huis nu is. Het was aanvankelijk een jachtverblijf en buitenhuis voor hoge ambtenaren, maar sinds 1694 werd een lange reeks dominees in Schelluinderberg gehuisvest.
Maar toen ik doorlas in het boek stuitte ik op een mooi verhaal met mijn overgrootvader in een (niet al te positieve) hoofdrol. Want wat bleek:
Huis Schelluinderberg heeft veel oorlogsgeweld overleefd: de Geuzen in 1572 legden o.a. de kerk, maar niet de pastorie in as. In 1813 overleefde het huis het beleg door de Fransen. In 1841 was er een grote brand in Schelluinen waarbij de kerk gespaard bleef en de pastorie alleen behoorlijke rookschade opliep. In 2006 brak er opnieuw brand uit en toen liep het huis en met name het dak wel grote schade op. Helaas werd na de brand in 1841 het huis slecht gerestaureerd. Funderingen verzakten en geveltoppen en muurankers werden verwijderd, ramen en deuren werden in de gevel gehakt en dit alles heeft onherstelbare schade aan muren en daken veroorzaakt. Maar het grootste gevaar voor het behoud van het huis was niet oorlog of brand, zelfs niet de slechte restauratie, maar dominee Kuipéri. In 1891 trad hij aan als dominee in het dorp en hij pleitte al snel voor afbraak van de kerk en de pastorie. De kerk noemde hij een paardenstal van binnen en inderdaad werd de 14e-eeuwse kerk in 1896 te bouwvallig bevonden en onder breed gedragen protest afgebroken.
In 1912 breekt de discussie los rondom de wens van de dominee om ook de pastorie af te breken. Bij zijn jarenlange strijd raakte de vereniging `Oud Gorcum`, diverse architecten, vereniging Hendrick de Keyzer en zelfs de toenmalige directeur van het Rijksmuseum, jonkheer van Riemsdijk betrokken. Deze laatste schreef: "De pastorie is een juweeltje van architectuur." en: "het is zaak de `kribbige dominee` tegen te houden en sloop te verhinderen." Maar er werd ook erkend dat de pastorie zich in zeer slechte staat bevond en de meeste vertrekken onbewoonbaar waren. De dorpsbewoners grapten dat als het regende, de dominee met zijn paraplu te bed lag.
Om een lang verhaal kort te maken: de pastorie werd niet gesloopt, maar tussen 1920 en1924 gerestaureerd. Dominee Kuipéri heeft van het herstelde woongenot niet kunnen genieten. Hij ging in 1921 met emeritaat en ging daarna inwonen bij zijn dochter in Waalwijk.
H.J. Zuidervaart, Schelluinderberg. De geschiedenis van een buitenplaats en pastorie in de omgeving van Gorinchem, 1981. Vindplaats in de bibiliotheek van NKS: nX2.9zh.4/sche
Judith Kuipéri