MIDDELEEUWSE KASTELEN VAN NOORD-BRABANT: hun bewoners en bewogen geschiedenis
In de Nieuwsbrief van juli besprak ik het boek ‘Middeleeuwse kastelen in Zeeland’. Nu is de provincie Noord-Brabant aan de beurt.
Noord-Brabant grenst direct aan Zeeland. Tussen deze provincies zijn grote verschillen in het kastelenbestand. Dit zou verklaard kunnen worden door geografische kenmerken: Zeeland ligt in het stroomgebied van Ooster- en Westerschelde die uitmonden in de Noordzee, de grondsoort is anders en de landschappen verschillen. In Zeeland staan nu nog drie middeleeuwse kastelen terwijl er in Brabant nog vijftig staan die ook hun oorsprong in de Middeleeuwen hebben.
Oorspronkelijk had bijna elk dorp in Noord-Brabant een kasteel, maar de meeste werden verlaten, grondig verbouwd zodat je het geen kasteel meer kon noemen, raakten in brand, werden vernield door oorlogen en werden uiteindelijk met de grond gelijk gemaakt.
In het boek bespreekt de auteur alleen de kastelen die voldoen aan de definitie van een Middeleeuws kasteel. Zo`n kasteel moet zijn oorspong hebben in de Middeleeuwen tot ongeveer 1550. Het moet nog duidelijk herkenbare bouwkundige kenmerken hebben. Enkele zijn nu nog bewoond door particulieren. Sommige worden gebruikt door de overheid en er zijn ook kastelen die een religieuze bestemming kregen. In opdracht van de NKS heeft Marloes Vrancken een gedegen onderzoek gedaan en gepubliceerd over deze kasteelkloosters. *).
Het boek heeft als ondertitel: "Hun bewoners en bewogen geschiedenis."
Van elk van de bovenvermelde kastelen bespreekt de schrijver de wederwaardigheden van de bewoners en van elk kasteel de oorsprong en wat er in de loop van de eeuwen aan veranderde. Ze werden verbouwd en uitgebreid, zijn verbrand en opnieuw opgebouwd, werden afgebroken en vernieuwd, of zijn vervallen tot ruïne.
Voor een overzichtelijke, uitvoerige beschrijving van elk kasteel afzonderlijk heeft de schrijver gekozen voor de historische indeling van het huidige Noord-Brabant. Tot 1795 behoorde het tot een van de Generaliteitslanden. Pas in de tijd van Napoleon kreeg het een eigen naam: Provincie Noord-Brabant.
Dit Generaliteitsland was onderverdeeld in zes delen. In de Meierij, het grootste deel, staan nu nog 15 kastelen. De overige kastelen staan in Kwartier van Maasland (4), Rijksheerlijkheid Gemert (1), de Baronie van Breda (6), het Land van Cuijck (4), het Land van Heusden en Altena (6), Kwartier van Kempenland (3), Kwartier van Peelland (11), het Markiezaat van Bergen op Zoom (2).
In de Meierij staat een van de oudste en voornaamste kastelen: Kasteel Nemerlaer in Haaren. De beschrijving van dit kasteel is een voorbeeld van de werkwijze van de auteur. Gegevens over de bouwgeschiedenis, over alle personen die er in de loop der eeuwen gewoond hebben en allerlei bijzonderheden uit archieven en andere bronnen en niet eerder bekende feiten worden vermeld.
Met deze werkwijze heeft Anton van Oirschot een zeer grondig en gedegen boek geschreven. Ondanks de opsomming van veel feiten is het een interessant en makkelijk leesbaar boek. Ook is het rijk geïllustreerd met oude prenten, kaarten, gravures en foto’s.
Het boek is geschreven door A. van Oirschot en in 1981 uitgegeven door Uitgeverij Elmar en telt 334 bladzijden.
Nieuwsgierig geworden? Het boek is op afspraak, via info@kastelen.nl, in te zien in onze bibliotheek.
*) Religieuze herbestemming van kastelen en buitenplaatsen in Noord-Brabant: heden en verleden: Een inventariserend onderzoek naar de ontstaansgeschiedenis van kasteelkloosters in de 19e en 20e eeuw en de actuele omgang met deze complexen. Klik hier voor het rapport.